Początki koszykówki w Polsce
Na ziemiach polskich, koszykówka pojawiła się na początku XX wieku i została spopularyzowana przez działalność Towarzystwa Zabaw Ruchowych we Lwowie. W 1908 roku Towarzystwo Zabaw Ruchowych wysłało do Anglii swoją instruktorkę Marię Germanównę, gdzie zobaczyła ona jak tamtejsze kobiety uprawiały jedną z odmian koszykówki – netball. Po powrocie do Polski rozpoczęła ona trenowanie lwowianek tej gry. W 1909 roku podczas otwarcia Parku Towarzystwa Zabaw Ruchowych we Lwowie odbyły się pierwsze pokazowe zawody tej dyscypliny, które mogą być uznane za narodziny polskiej koszykówki. Turniej odbył się na trawiastym boisku, a kosze nie miały tablic. Od tamtej pory piłka koszykowa została wprowadzona do kursu dla galicyjskich nauczycieli wychowania fizycznego. W tym samym roku ukazały się pierwsze w Polsce zasady gry w koszykówkę oparte na przepisach amerykańskich, zostały one opracowane przez Włodzimierza Świątkiewicza, który przebywał w Stanach Zjednoczonych jako instruktor gimnastyki w ośrodkach polonijnych „Sokoła”. Po odzyskaniu niepodległości, koszykówka zaczęła zdobywać coraz większą popularność szczególnie wśród młodzieży szkolnej. Została wprowadzona do programów nauczania wychowania fizycznego w szkołach średnich i wyższych klasach szkół powszechnych. W turniejach sportowych między szkołami zaczęła również pojawiać się koszykówka. Do popularyzacji tego sportu przyczyniły się również wydawane z czasem podręczniki z przepisami gier, m.in. wydane w 1919 roku „Zabawy i gry ruchowe dzieci i młodzieży” autorstwa Eugeniusza Piaseckiego, czy „Gry sportowe” autorstwa Mariana Kurleto i Czesława Rębowskiego z 1927 roku. Wyjaśniały one zasady gier zespołowych i pomagały ich nauczać. Początkowo koszykówka, jak większość gier zespołowych, została włączona do Polskiego Związku Lekkiej Atletyki założonego w 1919 roku. Dopiero 9 lat później, w 1928 roku z wyniku starań doktora medycyny Tadeusza Chrapowickiego, powstał Polski Związek Gier Sportowych, który obejmował siatkówkę, piłkę ręczną i koszykówkę. Istnienie tej organizacji pozwoliło na usystematyzowanie przepisów, usamodzielnienie się każdej z tych dyscyplin i zorganizowanie mistrzostw Polski.
Powstawanie pierwszych stowarzyszeń sportowych na Lubelszczyźnie : AZS, Lublinianka, Unia.
22 stycznia 1922 roku, w Lublinie z inicjatywy Tadeusza Jaworowskiego założono Akademickie Koło Sportowe, które później zostało przemianowane na Akademicki Związek Sportowy. Początkowo lubelski AZS prowadził sekcje : szermierczą, piłki nożnej, tenisa ziemnego, lekkiej atletyki i pływacką, natomiast w 1925 roku utworzona została sekcja piłki ręcznej, w której skład wchodziła koszykówka i siatkówka. Dla rozwoju AZS-u przyczyniło się posiadanie własnego boiska przy ulicy Lipowej, gdzie studenci wybudowali plac do piłki nożnej, a z czasem również do koszykówki, siatkówki i tenisa. W 1926 roku męska drużyna koszykówki awansowała do rozgrywek klasy A, stając do rywalizacji z najlepszymi lubelskimi drużynami. Największe sukcesy przyszły pod koniec trzeciej dekady XX wieku. Wtedy w dniach 29-31 października 1938 roku odbyły się zorganizowane przez Lublin – Ogólnopolskie Akademickie Mistrzostwa Polski. W zawodach brało udział 6 drużyn: z Krakowa, Lwowa, Warszawy, Wilna, Poznania i Lublina. Drużyny zostały podzielone na dwie grupy, w których obowiązywała zasada „każdy z każdym”. W grupie lubelski AZS pokonał Warszawę i Kraków, a w meczu o I miejsce musiał mierzyć się z silnym zespołem AZS Wilno. Spotkanie zakończyło się wynikiem 42:31 dla Lublina, w wyniku czego AZS Lublin zdobył tytuł Akademickiego Mistrza Polski. Historyczne zwycięstwo dla lubelskiego AZS wywalczyli: Stanisław Chromcewicz, Feliks Drewnowski, Wiktor Piątkowski (występujący również jako trener zespołu), Stanisław Pęczalski, Leszek Rudziński, Józef Izdebski, Aleksander Bronowski, Zdzisław Czubaszek, Bolesław Dąbkowski, Lech Krajewski. Przegląd sportowy relacjonował to wydarzenie : „Wszystkie drużyny przyjechały do Lublina w swych najsilniejszych składach, jedynie Poznań przybył bez swych najlepszych graczy: Różyckiego i Kasprzaka. Poziom mistrzostw wysoki. Sensację stanowią doskonałe lokaty AZS Lublin, który zdobył w koszykówce pierwsze miejsce, w siatkówce trzecie. (…) Po zawodach kierownik Okr. Urzędu WF i PW płk Ciepełowski wręczył przedstawicielom AZS Wilno i AZS Lublin piękne puchary kryształowe, jako nagrody wojewody lubelskiego i ks. rektora Szymańskiego”. Po wywalczonym triumfie Akademickich Mistrzostw Polski koszykarze wygrali bez porażki mistrzostwa okręgu, czym zakwalifikowali się do półfinałów mistrzostw Polski, które były odbywane we Lwowie w dniach 12-14 marca 1939 roku. Lubelscy akademicy rozegrali tam dwa zacięte spotkania z Wisłą Kraków i AZS-em Lwów. Oba z nich jednak zakończyły się porażką (32:40 dla Krakowa, 35:40 dla Lwowa), co spowodowało odpadnięcie z dalszych rozgrywek.
Mimo to lubelscy koszykarze zaprezentowali się z bardzo dobrej strony, czego wynikiem była chęć rozegrania towarzyskiego meczu z AZS-em przez jeden z najlepszych ówczesnych polskich zespołów KPW Poznań, z którego większość graczy występowała w kadrze narodowej. Największym osiągnięciem drużyny żeńskiej w tym czasie było zajęcie drugiego miejsca w okręgu za WKS Unią w 1939 roku.
Najwcześniej założonym klubem sportowym w Lublinie był Wojskowy Klub Sportowy Lublin, powstały w 1921 roku. Data powstania WKS jest nieprzypadkowa, ponieważ wraz z zakończeniem wojny polsko-bolszewickiej, żołnierze najprawdopodobniej szukali dla siebie zajęcia wolnego czasu i dziedziny samorealizacji. Jak donosił Głos Lubelski z 1921 roku do klubu przyjmowani byli również cywile. Z początku w klubie działały sekcje piłki nożnej oraz lekko atletyki, a w następnych latach powstały kolejne m.in. judo, tenisa, piłki ręcznej i koszykówki. W 1923 roku, w klubie poprzez wewnętrzne perturbację nastąpił rozłam na WKS Lublin i Klub Sportowy Lublinianka, jednak w 1926 r. doszło do ponownej fuzji tych zespołów, tworząc WKS Unię, potocznie zwaną Lublinianką. W Unii prym wiodła piłka nożna, jednak posiadała ona również obiecującą sekcję żeńskiej koszykówki. W dniach 15-16 września 1934 roku odbyły się w Lublinie Mistrzostwa Polski w koszykówce kobiet. Na zawody stawiły się trzy drużyny : IKP Łódź, Polonia Warszawa i Unia Lublin. Turniej był rozgrywany systemem „każdy z każdym”. Przebieg i atmosferę tamtej imprezy zrelacjonowała Sława Szmid- zawodniczka ówczesnej Polonii Warszawa, która w dwutygodniku „Start” opisywała tamte wydarzenia: „Witane serdecznie na lubelskim dworcu, przez nasze stare znajome z Unji, które gościłyśmy przed dwoma laty w Warszawie, udałyśmy się do pięknego gmachu Ośrodka na nocleg.(…) Okazało się, że zamiast pięciu drużyn, zgłoszonych, stanie do walki tylko trzy – IKP, Lubelska Unja i Polonia, ponieważ ani poznańskie KPW, ani lwowskie Czarne nie przyjechały Zaraz w sobotę rano (15 września) IKP gra swój pierwszy mecz z Unją. Naturalnie wybieramy się gremjalnie oglądać naszego przeciwnika, dla którego czujemy ogromny respekt. Przecież chyba nie bez powodu aż trzy zawodniczki łódzkie były na obozie treningowym przed wyjazdem reprezentacji polskiej do Londynu.(…) Mecz był mało mówiący. Unja, mimo znacznej poprawy od zimy, była zbyt słabym przeciwnikiem, żeby móc cośkolwiek z gry łodzianek z niemi wywnioskować. Wygrał IKP 21:0. (…) Po południu ta sama Unja walczy z nami. Wygrywamy 30:4, ale grałyśmy źle. (…) Unja spisywała się lepiej niż rano, udaje się jej nawet strzelić dwa kosze, co wywołuję niebywały entuzjazm wśród licznej publiczności.(…) Na drugi dzień rano, po źle przespanej nocy na twardych łożach, kręcimy się po Lublinie, zwiedzamy malownicze zakątki i objadamy się owocami, które są tu bezwstydnie drogie. Obiad spożywamy w Resursie Obywatelskiej na pięknym tarasie. Goszczą nas przemiłe panie z Unji, odwdzięczając się w ten sposób za skromniutkie przyjęcie w Warszawie.”. Mistrzostwo Polski wygrały zawodniczki Polonii Warszawa po zwycięstwach nad Unią Lublin i IKP Łódź. Tak o zawodniczkach Unii pisała Pani Sława: „Omawiając poszczególne zespoły, muszę zacząć od gospodarzy WKS Unji. Zawodniczki jej każda z osobna i jako zespół, zrobiły tak kolosalne postępy od zimy, że po prostu nie chciało nam się wierzyć, że to te same panie. Mają ogromny zmysł do kombinacji, są inteligentne i wcale dobrze „obstawiają”. Jak jeszcze nauczą się strzelać, będą zupełnie dobrą drużyną”. Zawodniczki Unii Lublin zajęły trzecie miejsce po dwóch przegranych spotkaniach, jednak był to niewątpliwie pierwszy duży sukces lubelskiej koszykówki. W 1937 roku gospodarzem mistrzostw Polski w koszykówce kobiet ponownie został Lublin.
Jak relacjonował Przegląd Sportowy: „Ze zgłoszonych 6 drużyn do mistrzostw Polski w koszykówce kobiecej stawiło się w Lublinie tylko 5. Nie przybyła krakowska Makabi. Uroczystego otwarcia zawodów dokonał prezydent m. Lubina Liczkowski. Odegrany został hymn narodowy oraz odbyła się defilada zawodniczek(…) Rozegrane w Lublinie mistrzostwa w koszykówce kobiecej stały rzeczywiście na b. wysokim poziomie. Mamy tu na myśli jedynie drużyny AZS, IKP i Polonii, gdyż pozostałe dwa zespoły, Unia ( Lublin) i Młode Wizo( Lwów ), były zdecydowanie gorsze i, co najmniej, o dwie klasy. Poziom reprezentowany przez trzej wyżej wymienione zespoły był iście europejski.(…) Godne pożałowania było sędziowanie. Na przyszłość możnaby sobie życzyć staranniejszego doboru obsady sędziowskiej. Tymczasem mistrzostwa w Lublinie stanowiły teren popisu sędziów mniej lub więcej nieudolnych, nieraz nieznających należycie przepisów, a zupełnie już wprost nieobeznanych z samą techniką sędziowania przez dwu arbitrów. (…)System rozgrywek był fatalnie ułożony, a jego modyfikacja z powodu nieprzybycia Makabi krakowskiej niezrozumiała. Miast urządzić, wobec udziału 5 drużyn jedną grupę, wypadły takie dziwolągi, jak mecz wyeliminowanej drużyny jednocześnie o 3-e i 5-e miejsce (!). Ucierpiała na tym drużyna IKP. (…) Sala za krótka, nisko wiszące bumy stanowiły dotkliwą przeszkodę, a wadliwe umieszczenie koszy narażało na poważne niebezpieczeństwo zawodniczki, które całym impetem wpadały na ścianę ” Mimo pewnych niedociągnięć organizacyjnych turniej został zakończony zwycięstwem AZS Warszawa i uzyskaniem przez ten zespół tytułu mistrza Polski. Na drugim miejscu ulokowała się Polonia Warszawa, trzecim – IKP Łódź, czwartym – Unia Lublin, piątym WIZO Lwów. Zawodniczki Unii przegrały z IKP Łódź 43:4, następnie z AZS Warszawą 89:14, wygrały jednak z WIZO Lwów 36:29 zapewniając sobie czwarte miejsce. W relacji z turnieju, Przegląd Sportowy pozytywnie wyróżnił dwie unitki – Panią Wilgotównę i Michułkównę, jednakże gra zespołu uznana została jako bardzo słabą.
Sukcesy polskich kadr narodowych na arenie międzynarodowej
W latach dwudziestolecia międzywojennego polscy koszykarze zadebiutowali na olimpiadzie w 1936 roku w Berlinie. W turnieju składającym się z 21 drużyn nasza drużyna szczęśliwie zajęła czwarte miejsce, co było dużym sukcesem jak młody zespół, który dopiero zaczął się formować. Pod kierownictwem Walentego Kłyszejki drużyna narodowa, po zwycięstwach nad Łotyszami – ówczesnymi mistrzami Europy (28:23); Brazylijczykami (33:25), drużyną Peru walkowerem, awansowała do półfinału, gdzie uległa Kanadzie (15:42). W meczu o brązowy medal Polacy przegrali z Meksykiem (12:26). Kolejnym sukcesem polskiej koszykówki męskiej był zdobyty brązowy medal na mistrzostwach Europy w Kownie w 1939 roku. Polacy na turnieju pokonali Estonię (40:36), Francję (38:36), Włochy (42:27), Węgry (42:20) oraz Finlandię (46:13). Przegrali jedynie z Litwą (46:18) i Łotwą (43:20). Łotwa i Polska miała taki sam bilans zwycięstw, jednak o trzecim miejscu zadecydował stosunek koszy. Zdobyty brąz był pierwszym medalem w historii polskiej koszykówki męskiej na międzynarodowej imprezie. Na obu turniejach zabrakło jednak koszykarzy pochodzących z Lublina. Medalistami byli głównie zawodnicy drużyn z Poznania, Warszawy i Krakowa.
W 1938 roku w dniach 12-16 października odbyły się pierwsze w historii mistrzostwa Europy kobiet w koszykówce. Gospodarzami turnieju były Włochy. W Rzymie udział brały reprezentacje Włoch, Polski, Francji, Szwajcarii i Litwy. Zawody odbywały się w systemie każdy z każdym. Polki w pierwszym meczu zostały pokonane przez Włoszki 19:27, jednak kolejne trzy wygrały : z Szwajcarią 34:6, Francją 24:19, Litwą 24:21. Włoszki, Francuzki, Polki zanotowały po jednej porażce, co oznaczało, że o medale będzie decydować bilans punktowy. Złoty medal wygrały Włoszki, srebro Litwinki, a brąz Polki. Zdobyte medale przez polskich koszykarzy dawały nadzieję na dalsze sukcesy na scenie międzynarodowej. Rozwój koszykówki zahamowała jednak II wojna, niezależna od polskich sportowców.
Źródła:
1. K. Szujecki, Historia Sportu w Polsce 1815-2018 Tom I
2. K. Hądzelek, M. Rotkiewicz, Powstanie i działalność polskich związków sportowych (I), „Sport Wyczynowy”, 2007
3. Robert Litwiński, “Lublinianka. Klub niezłomny. 1921/1922-2021”
4. W. Lipoński, Humanistyczna Encyklopedia Sportu
5.Dariusz Słapek, Mirosław Szumiło, Halina Hanusz, “Sport co “Gryfa” wart! Akademicki Związek Sportowy 1908 – 2017″
6. Przegląd Sportowy lata 1921-1939.
7. https://historiasportu.umcs.lublin.pl/
8. https://kronikasportu.lublin.eu/
9.https://www.lubelskie.pl/aktualnosci-promocja-i-turystyka/kartki-z-historii-lubelskiego-sportu/
11. https://phavi.umcs.pl/at/attachments/2016/0714/171636-50-lat-azs-lublin-koszykowka.pdf
foty: https://www.szukajwarchiwach.gov.pl/jednostka/-/jednostka/5935377
Big Ticket
Fajny artykul, wiecej takich artykul moze by młodzież wiecej interesowala się historią.
mik
super artykuł